Figiúr 1: Tarraingíonn innéacsanna aeráide aird ar threochtaí téimh in Éirinn (léirithe anseo ag Ionad Breathnaithe Dhairbhre)
Is acmhainn úsáideach iad Innéacsanna Aeráide chun athraitheacht aeráide agus treochtaí gaolmhara a thomhas agus a chainníochtú.
Is ionann innéacsanna ETCCDI agus tacar de phríomhinnéacsanna aeráide, a úsáidtear chun monatóireacht a dhéanamh ar mhinicíocht teochtaí agus frasaíochta foircní. Meitheal a raibh na Náisiúin Aontaithe ag tacú léi ab ea ETCCDI a bunaíodh chun measúnú a dhéanamh ar na dea-chleachtais a bhain le tréithriú na hathraitheachta aeráide agus an athraithe aeráide.
Páirteach anseo tá 27 innéacs, bunaithe ar bhreathnóireacht laethúil ar theocht agus ar fhrasaíocht. Ríomhtar na 27 innéacs chun críche luachanna bliantúla a sholáthar ach ríomhtar fothacar de na hinnéacsanna seo ar bhonn séasúrach agus míosúil freisin.
Tá 16 innéacs bunaithe ar theocht. Tá siad seo dírithe go príomha ar theochtaí foircneacha fuara agus teo d’íosteocht laethúil (TN) agus d’uasteocht laethúil (TX), cosúil le luachanna uasta/íosta, sárú tairsí buaine agus tairseacha atá bunaithe ar pheircintíl freisin.
Tá na 11 innéacs frasaíochta bunaithe ar charnadh frasaíochta iomlán, teagmhais titime báistí atá bunaithe ar thairseach agus teagmhais fhoircneacha titime báistí uasta.
Tá tuilleadh eolais faoi na hinnéacsanna le fáil sna táib thíos, lena n-áirítear bileoga eolais do gach innéacs aonair.
| Íoslódáil de réir Dáta |
|---|
| Is féidir innéacsanna a íoslódáil trí na naisc seo a leanas: |
Innéacsanna Teochta
Tá fianaise ar an treocht téimh seanbhunaithe i meánteochtaí, ar fud an domhain agus in Éirinn (Cámaro García agus Dwyer, 2021), le fáil in innéacsanna teochta ETCCDI freisin. Níl teochtaí fuara foircneacha chomh dian agus a bhí agus níl siad ag tarlú chomh minic agus a bhí ach oiread. Tá teochtaí teo foircneacha ag tarlú níos minice freisin agus níl ag éirí níos déine, go pointe áirithe. Tá na torthaí a bhaineann le hÉirinn (le fáil thíos) ag teacht go ginearálta leis na torthaí domhanda (Dunn et al. 2020). Tá na hinnéacsanna teochta thíos grúpáilte le chéile i dtrí ghrúpa: iad sin atá bunaithe ar íosteocht (TN), uasteocht (TX) nó ar mheascán den dá chineál teochta sin.
Íosteocht
Figiúr 2: Íosteocht ag Ionad Breathnaithe Dhairbhre
Tá an oíche is fuaire (TNn) agus an oíche is teo (TNx) den bhliain ag éirí níos teo ag formhór na stáisiún (léirithe thuas ag Ionad Breathnaithe Dhairbhre). Ar an gcuma chéanna, tá minicíocht na “n-oícheanta fuara” (TN10p) laghdaithe agus tá minicíocht na “n-oícheanta te” (TN90p) méadaithe, i gcoibhneas le clíomeolaíocht 1961-1990 (féach ar bharr an leathanaigh). Dá bharr sin, tá laghduithe forleathana tugtha faoi deara i gcomhthéacs mhinicíocht na laethanta seaca (FD). Ina theannta sin, tugadh an chéad oíche thrópaiceach (TR, nuair a bhí TN > 20°C) faoi deara ag stáisiún sionoptach Éireannach i mí Iúil 2021, ag Ionad Breathnaithe Dhairbhre (atá le feiceáil ar an ngraf de TNx ag Dairbhre thuas).
Tá tuilleadh eolais maidir leis na hinnéacsanna íosteochta (TN) le fáil sna bileoga eolais nasctha thíos:
- TNn (An Oíche is Fuaire)
- TNx (An Oíche is Teo)
- TN10p (Oícheanta Fuara)
- TN90p (Oícheanta Te)
- FD (Laethanta Seaca)
- TR (Oícheanta Trópaiceacha)
- CSDI (Innéacs Fhad na Tréimhse Fuaire)
Uasteocht
Figiúr 3: Uasteocht ag Ionad Breathnaithe Dhairbhre
Tá na huasteochtaí is fuaire den bhliain (TXn) ag méadú ag formhór na stáisiún (léirithe thuas ag Ionad Breathnaithe Dhairbhre). Níl comhartha chomh láidir céanna luaite leis an innéacs TXx, an teocht is teo den bhliain, agus atá ag innéacsanna cosúla eile (TNn, TNx agus TXn), ach tá treocht méadaitheach fós le tabhairt faoi deara ag formhór na stáisiún (ainneoin nach bhfuil a leithéid anseo ag Dairbhre). Tá na hinnéacsanna atá bunaithe ar pheircintíl a thomhaiseann minicíochta na “laethanta fuara” (TX10p) agus na “laethanta teo” (TX90p) ag laghdú agus ag méadú faoi seach, i gcoibhneas le clíomeolaíocht 1961-1990 (féach ar bharr an leathanaigh). Léirítear i dteagmhais uasteochta tairsí buaine, Laethanta Oighrithe (ID, nuair atá TX < 0°C) agus Laethanta Samhraidh (SU, TX > 25°C), treochtaí laghdaitheacha agus méadaitheacha faoi seach (ag teacht leis an treocht téimh fhoriomlán), ach go ginearálta glactar leis nach mbaineann suntas staitistiúil leo seo. Is dócha gurb amhlaidh atá de bhrí go bhfuil a leithéid de luachanna d’uasteocht réasúnta neamhchoitianta i gcomhthéacs aeráid na hÉireann.
Tá tuilleadh eolais maidir leis na hinnéacsanna uasteochta (TX) le fáil sna bileoga nasctha thíos:
- TXn (An Lá is Fuaire)
- TXx (An Lá is Teo)
- TX10p (Laethanta Fuara)
- TX90p (Laethanta Teo)
- ID (Laethanta Oighrithe)
- SU (Laethanta Samhraidh)
- WSDI (Innéacs Fhad na Tréimhse Te)
Eile
Chomh maith leis sin, bhí tionchar ag na treochtaí téimh ginearálta ar an dá innéacs atá bunaithe ar mheascán de na teochtaí uasta agus íosta (GSL agus DTR). Dá bharr sin, tríd is tríd, tá na séasúir fáis ag méadú ag formhór na stáisiún mórthimpeall na hÉireann. Tá an teochtraon laethúil ag laghdú beagán ag roinnt stáisiún, ach tá éiginnteacht shuntasach ag baint leis na treochtaí a bhaineann leis seo.
Tá tuilleadh eolais le fáil sna bileoga eolais nasctha thíos:
| Íoslódáil de réir Dáta |
|---|
| Is féidir innéacsanna teocht a íoslódáil trí na naisc seo a leanas: |
Innéacsanna frasaíochta
Léirítear athraitheacht shuntasach ó bhliain go bliain sna hinnéacsanna frasaíochta. Tá comharthaí ann go bhfuil an titim báistí ag méadú in áiteanna san iarthar, ainneoin go bhfuil suntas staitistiúil na dtreochtaí seo níos ísle go ginearálta ná mar a tugadh faoi deara sna hinnéacsanna teochta.
Figiúr 4: Innéacsanna frasaíochta d’Éirinn
Tá an fhrasaíocht iomlán charnach ar “laethanta fliucha” (PRCPTOT) méadaithe feadh chósta an iarthair, go háirithe le 30 bliain anuas, agus tá sé seo léirithe sna graif thuas. Léiríodh i dtuarascáil Stádas Aeráide na hÉireann 2020 go raibh méadú 6% tagtha ar an ráta titime báistí bliantúil, i gcomparáid le 1961-1990 (Cámaro García agus Dwyer, 2021), agus tá sé seo le tabhairt faoi deara i suímh ar chósta an iarthair go príomha. Tugadh faoi deara go bhfuil na méaduithe seo le tabhairt faoi deara i rith na sraithe ama a bhfuil síneadh curtha léi chun níos mó blianta atá caite a chur san áireamh trí tharrtháil agus aonchineálú sonraí, ach go ginearálta baineann leibhéil ísle de shuntas staitistiúil lena leithéid (Noone et al. 2016; Ryan et al. 2021). Chomh maith leis sin, léirítear i gcuid de na sraitheanna sonraí níos faide seo laghdú ar thitim báistí i rith an tsamhraidh, Noone et al. (2016), ach níl fianaise maidir leis seo ar fáil do na taifid digitithe níos giorra a úsáidtear anseo.
Léirítear in innéacsanna atá bunaithe ar thairseacha níos ísle (R5mm agus R10mm) méaduithe den chineál céanna atá ag PRCPTOT, ach níl treochtaí atá suntasach ó thaobh staitisticí de ag baint leis na hinnéacsanna faoin titim báistí is foircní (R20mm, R95pTOT, R99pTOT agus Rx1day) sna taifid titime báistí digitithe. Is léir ó thaighde atá déanta le déanaí ar tharrtháil agus ar aonchineálú sonraí go bhfuil níos mó treochtaí láidre le tabhairt faoi deara sna paraiméadair titime báistí foircní i lár na tíre agus san oirdheisceart nuair a chuirtear san áireamh sonraí a bhaineann le tús an fichiú haois, Ryan et al. (2021).
Tá tuilleadh eolais maidir le hinnéacsanna frasaíochta le fáil sna bileoga eolais nasctha thíos:
- PRCPTOT (Frasaíocht Iomlán)
- SDII (Meándéine Titime Báistí Laethúil)
- R5mm (Laethanta le ≥ 5mm de bháisteach)
- R10mm (Laethanta le ≥ 10mm de bháisteach)
- R20mm (Laethanta le ≥ 20mm de bháisteach)
- R95pTOT (Titim báistí ar Laethanta An-fhliuch)
- R99pTOT (Titim Báistí ar Laethanta Fíorfhliuch)
- Rx1day (Lá is fliche)
- Rx5day (Tréimhse 5 Lá is Fliche)
- CDD (Laethanta Tirime i nDiaidh a Chéile)
- CWD (Laethanta Fliucha i nDiaidh a Chéile)
| Íoslódáil de réir Dáta |
|---|
| Is féidir innéacsanna frasaíochta a íoslódáil trí na naisc seo a leanas: Bliantúil Séasúrach Míosúil Suímh na Stáisiún |