AERÁID BAISTÍ NA HÉIREANN

Nuair a bunaíodh Seirbhís Meitéareolaíochta na hÉireann i 1936, eagraíodh agus leathnaíodh amach an líonra báistí agus shroich sí buaicphointe de thart ar 800 stáisiún i ndeireadh na 1950í, faoi láthair tomhaistear an bháisteach ag thart ar 500 láthair.

Déantar taifeadadh ar bháisteach ag stáisiúin shionoptacha agus aeráide, tá líonra leathan breathnóirí deonacha ann chomh maith. Bítear ag déanamh léamha leanúnacha ag stáisiúin shionoptacha agus tuairiscítear iad gach uair an chloig. Déantar taifeadadh ar bháisteach iomlán laethúil ag stáisiúin aeráide agus báistí gach lá ag 0900 UTC agus breactar síos an t-iomlán a thaifeadtar ag an am seo i leith an lae roimhe sin. Tá roinnt tomhsairí báistí i láithreacha iargúlta freisin a léitear uair sa mhí, go hiondúil ar an gcéad lá.

Léarscáil de na Stáisiúin Náisiúnta Sionoptacha, Aeráide agus Báistí a bhí ag taifeadadh Báistí (2017)

Tá stáisiúin a bhfuil taifid fadtréimhsiúla acu ríthábhachtach do bhreathnóireacht, anailís agus cainníochtú ar athrú aeráide. I measc stáisiúin na hÉireann a bhfuil taifead breathnóireachta báistí acu ón 19ú haois tá Faireachlann Dhairbhre i gCo. Chiarraí agus Páirc an Fhionnuisce i gCo. Bhaile Átha Cliath. Taispeánann an ghraif thíos an tsraith báistí carntha bliantúil do na stáisiúin fadtréimhseacha ag Faireachlann Dhairbhre i gCo. Chiarraí agus Páirc an Fhionnuisce i gCo. Bhaile Átha Cliath.Glacadh le Faireachlann Dhairbhre i mí na Bealtaine 2017, mar cheann de na stáisiúin breathnóireachta domhanda tionscnaimh céad bliain. Físeán YouTube video ón Eagraíocht Dhomhanda Meitéareolaíochta ar Stáisiúin Dhomhanda Breathnóireachta Céad Bliain.

Bhítí ag tomhas na báistí san aimsir a caitheadh le tomhsairí báistí a bhailíonn báisteach a thiteann isteach i sconna a bhfuil trastomhas uachtair de 127mm aige agus atá 305mm os cionn na talún, tá siad sin fós á n-úsáid ag an Líonra báistí deonach (íomhá intlise ar chlé: tomhsaire báistí traidisiúnta).

Déantar tomhas ar bháisteach ag stáisiúin shionoptacha le ‘buicéid dumpála’, dumpáileann siad sin nuair a thiteann 0.1 nó 0.2 mm báistí, agus déantar gach dumpáil a thomhas. Tá balla déanta as scraith timpeall an taifeadóir báistí. (íomhá intlise ar dheis: tomhsaire báistí buicéid dumpála

Spell map index (mS) of driving rain against vertical surfaces for the period 1991 – 2020 for Ireland (I.S. EN ISO 15927 32009).

Nuair atá an aimsir ciúin titeann na braonta báistí anuas díreach le treoluas a bhraitheann ar a méid. Nuair atá gaoth ag séideadh iompraítear na braonta go cothrománach freisin agus nuair atá gaoth láidir ann d’fhéadfadh an bháisteach a bheith ag titim níos mó ná 45 céim ón ingearach, fiú na braonta móra. I gcoinníollacha mar sin gheobhaidh balla atá ar aghaidh na gaoithe níos mó frasaíochta ná dromchla cothrománach den achar céanna. D’fhéadfadh obair bhrící agus coincréit a bheith fliuch báite agus d’fhéadfadh báisteach dul isteach i scáinte i bhfoirgneamh nó i mbearnaí timpeall ar fhuinneoga.

Bíonn comhchoibhneas maith idir an méid báistí a bhuaileann balla le táirge na baistí agus comhbhall an luas gaoithe a bhuaileann an balla de ghnáth. Sin a thug ar Lacy agus Shellard táirge an mheáín bliantúil báistí agus an mheáin luas gaoithe bliantúil a mholadh mar innéacs báistí fhórsúil atá comhréireach don bháisteach iomlán a bhuaileann ar dhromchla ingearach a bhfuil a aghaidh leis an ngaoth an t-am ar fad i mbliain amháin.

An bhfuil gá le níos mó a léamh?
S. Walsh (2010). Driving Rain Index for Republic of Ireland. Met Éireann, Climatology Note No 13

Is minic go mbíonn faisnéis ar mhinicíocht bháisteach throm de dhíth ar innealtóirí, ar ailtirí agus ar dhaoine eile, go minic maidir le critéir dheartha i gcomhair scéimeanna bainistíochta uisce nó draenála. Tugann múnla minicíochta marthanachta doimhne an cumas measúnú a dhéanamh ar mhinicíochtaí báistí pointe do raon marthanachta d’aon láthair in Éirinn.

Tá an múnla déanta as innéacs (airmheán) báistí agus cuar fáis loga-loighisticiúil a dhéanann iolraitheoir den innéacs báistí. Rinneadh anailís ar shonraí stáisiúin báistí agus tógadh amach innéacs báistí. Scríobhadh feidhmchláir ríomhaire chun an múnla a chur i bhfeidhm agus aschuir a tháirgeadh ar na tréimhsí aisfhillte báistí.

Tugann an tacar luachanna paraiméadair a dhéanann achoimre ar an gcaidreamh Doimhne-Marthanacht-Minicíocht (DDF) an cumas le meastacháin sheasta a tháirgeadh ar mhinicíochtaí báistí pointe thar mharthanachta idir 5 nóiméad agus 25 lá. Tagann na meastacháin sin in ionad na gcinn a cuireadh ar fáil i Logue (1975). Tugann an múnla an cumas le meastacháin a dhéanamh ar mhinicíochtaí báistí in aon láthair. Tá táblaí Thréimhsí Aisfhillte Báistí le fáil saor in aisce ach an fhoirm a chomhlánadh ar www.met.ie.

An bhfuil gá le níos mó a léamh faoin modh a úsáideadh le minicíochtaí na báistí pointe a mheas?
D. Fitzgerald (2007). Estimation of Point Rainfall Frequencies. Met Éireann, Technical Note No 61

Tá Sraith frasaíochta Oileán na hÉireann (IIP) a chlúdaíonn an tréimhse 1850 – 2016 do 25 láthair tógtha ag taighdeoirí ag Ollscoil Mhá Nuad agus ag Met Éireann. Tá sraitheanna den chineál seo sár-riachtanach chun tuiscint a fháil ar na hathruithe a tháinig ar an réimeas frasaíochta agus ar an timthriall hidreolaíoch roimhe seo agus atá ag tarlú faoi láthair. Cuireann na tacair sonraí atá mar thoradh ar seo an dara chartlann frasaíochta réigiúnaigh is faide sa Bhreatain agus in Éirinn ar fáil.

Tá digitiú déanta ar shonraí uile báistí ó 1941 agus tá sé ar fáil i gcomhair anailíse, tá sonraí roimh 1941 fós den chuid is mó sa bhunleagan páipéir. Tá luach ar leith leis na luath-thaifid sin, ach chun na sonraí a úsáid ní mór iad a ‘shaoradh’. Is é an téarma sonraí a shaoradh a úsáidtear chun cur síos a dhéanamh ar an bpróiseas le sonraí ó na sean thaifid aeráide a chatalogú, a scanadh agus a chur isteach chun go mbeidh fáil orthu lena n-úsáid. Caithfear dearbhú cáilíochta a dhéanamh ar na sonraí ansin, mar shampla cén cineál uirlis a úsáideadh, cén láthair agus airde beacht a bhí ar an taifeadadh, meiteashonraí a thugtar ar an gcineál sin faisnéise – nó sonraí maidir le sonraí, agus tá an-tábhacht leis chun sraith ama aeráide aonchineálach a thógáil. Tugtar sainmhíniú ar shraith ama aeráide aonchineálach mar shraith ina mbíonn athraitheacht mar thoradh ar aimsir agus aeráid amháin, agus déantar aon athrú a bhíonn ann de bharr cineálacha eile uirlisí nó athruithe i láthair na breathnóireachta a aithint agus déantar ceartú ar na sonraí loma, homaigniú a thugtar ar an bpróiseas sin.

Saincheist eile nach mór aghaidh a thabhairt uirthi nuair a táthar ag tógáil sraith ama fada ná nach mbíonn breathnóireacht leanúnach ag cuid mhaith stáisiúin thar thréimhsí fada ama, chun déileáil leis seo buailtear faoi ‘dhroicheadú’. Sin é an áit a ndéantar leathnú ar shraith ama ag baint úsáide as breathnóireachta ó stáisiúin ‘deontóra’ sa chomharsanacht nuair atá forluí sách fada ann chun deis a thabhairt caidreamh a bhunú idir an stáisiún sprioctha agus a chomharsana, ar an mbealach sin is féidir bearnaí i sraith ama a líonadh isteach.

Bhí roinnt taifid báistí fadtréimhseacha (16) ar fáil ón Aonad Taighde Aeráide in Ollscoil East Anglia agus chuir an tOllamh John Butler sraith sonraí fadtéarmacha ar fáil ó Fhaireachlann Ard Mhacha. Fuarthas ocht stáisiún breise ar ais ó na cartlanna ag Met Éireann ó thaifid frasaíochta cartlannaithe a bailíodh roimh 1941agus a bhí coinnithe i leagan páipéir, chomh maith le taifid dhigitithe do stáisiúin roghnaithe (iar 1940) mar a leanas; ar dtús sainaithnítear sraith fadtréimhseach cáilíochta agus saoraítear na sonraí don stáisiún sin, ansin sainaithnítear stáisiúin deontóra maidir le haon bhearna sa tsraith ama agus saoraítear na sonraí do na stáisiúin deontóra, tagtar ar chaidreamh matamaiticiúil idir an stáisiún fadtéarmach agus na deontóirí agus baintear úsáid as sin chun sonraí atá ar iarraidh a líonadh isteach.

Tá na 25 sraith ama tugtha chun críche anois, ach caithfear homaiginiú a dhéanamh orthu chun a chinntiú gur fíor-léiríú iad na luachanna ar an aimsir agus ar an aeráid gan athruithe saorga a bheith orthu mar gheall ar athruithe breathnóireachta nó teicnící droicheadaithe. Tá trí chéim sa phróiseas homaignithe, sa chéad chéim rinneadh bunrialú cáilíochta ar na sonraí, leis an dara céim cuireadh pacáiste bogearra ar a nglaoitear HOMER i bhfeidhm ar an tsraith ama chun bristeacha a aithint trína gcur i gcomparáid le 12 stáisiún sa chomharsanacht. Cuireadh coigearthú ar bhristeacha a aithníodh nach raibh tacaíocht dóibh ach ó mheiteashonraí stáisiúin i gcéim a trí , áit ar baineadh úsáid as pacáiste HOMER chun coigeartú a dhéanamh ar an tsraith ama, agus sonraí atá ar iarraidh a chur isteach ag dul siar go dtí 1850 má tá gá leis.

Tá an líonra báistí fadtéarmach míosúil leathnaithe d’Oileán na hÉireann (1850-2010) ar fáil anois chun anailís a dhéanamh air. Léiríonn sé seo treochta dearfacha (geimhreadh) agus diúltacha (samhradh) thar an tréimhse 1850-2010. Ní dhéanann treochta i dtaifid a chlúdaíonn an gnáth thréimhse digitithe (1941 ar aghaidh) ionadaíocht i gcónaí ar thaifid níos faide, rud a léiríonn an tábhacht a bhaineann le taifid fadtéarmacha. Taispeántar an tsraith ama báistí Náisiúnta bliantúil d’Oileán na hÉireann (25 stáisiún) i bhfigiúr 1. Ó foilsíodh an bhunobair, tá leathnú curtha ag an bpríomhúdar Simon Noone ó Ollscoil Mhá Nuad ar an tsraith ama go dtí 2015 le geimhreadh 2015/16 san áireamh. Taispeántar an sraith báistí geimhridh (Nollaig, Eanáir, Feabhra) ó 1851 i bhFigiúr 2 agus taispeánann sé go soiléir go raibh an geimhreadh 2015/16 ar an ngeimhreadh ba fliche dár taifeadadh riamh, le geimhreadh 2013/14 ar an gcéad cheann eile, agus gurb iad an dá gheimhreadh sin amháin ar taifeadadh iomlán báistí os cionn 500 mm ina leith.

Tá na sonraí homagainithe agus leathnaithe do na 25 stáisiún sa líonra, an tsraith ilghnéitheach d’Oileán na hÉireann chomh maith leis na meiteashonraí tacaíochta ar fáil anseo (zipchomhad).

Luaigh an bunpháipéar le do thoil má bhíonn tú ag úsáid an tacair sonraí seo: : Noone, S., Murphy, C., Coll, J., Matthews, T., Mullan, D., Wilby, R. L. and Walsh, S. (2015), Homogenization and analysis of an expanded long-term monthly rainfall network for the Island of Ireland (1850–2010). Int. J. Climatol. doi: 10.1002/joc.4522

Is tréimhse tagartha seasta é LTA 1961-1990 nó ‘gnáth’ thréimhse a úsáidtear i gcomhair staidéir ar athrú aeráide agus athraitheacht. Tá sonraí ar fáil ó stáisiúin baistí i bhformáid digiteach ó 1941 agus táirgeadh iomláin báistí míosúla eangaithe astu sin do gach mí ó Eanáir 1941. Thíos tá an tsraith ama baistí Náisiúnta bliantúil, a táirgeadh trí mheán phointí eangaí fhoriomlán a fháil do gach bliain.

Gheobhaidh tú graf d’iomláin na baistí séasúrtha thíos agus an difríocht ó mheáin 1961 go dtí 1990. Taispeánann sé athraitheacht mhór ó bhliain go bliain. Thug meán reatha 30 bliain den bháisteach bliantúil náisiúnta le fios go raibh ardú de thart ar 70mm ar an mbáisteach bhliantúil náisiúnta thar na fiche bliain seo caite. Ag teacht le hiomláin bhliantúla baistí, bhí arduithe beaga le feiceáil ar an mbáisteach i ngach séasúr thar na fiche bliain seo caite.

Cad iad Séasúir Mheitéareolaíochta? www.met.ie

Tá cur síos déanta ag foireann saineolaithe de chuid na hEagraíochta Domhanda Meitéareolaíochta ar raon táscairí athraithe aeráide báistí agus teochta, chun comparáid chomhionann de na hathróga sin a chumasú. I gcás báistí de cuireann na hinnéacsanna sin an líon laethanta fliucha agus laethanta báistí agus an líon laethanta le báisteach os cionn tairseacha ar leith san áireamh.

Fun facts about seasons (PDF)

Tá ríomh déanta ar threochta do na táscairí do stáisiúin a bhfuil taifead laethúil iomlán beagnach acu don tréimhse 1961-1990 ó thaifid stáisiúin aonair. Taispeántar thuas na treochta don líon laethanta le báisteach laethúil os cionn 10mm ó 1961 go dtí 2010. Ní léiríonn na treochta don bháisteach an leibhéal céanna muiníne leo siúd don teocht, léiríonn siad éagsúlacht réigiúnach níos mó agus uaireanta treochta a thagann salach ar a chéile ó stáisiúin atá gar dá chéile ó thaobh tíreolaíochta de.

Nasc le tacar sonraí: Eangach Bháistí Mheáin Bhliantúil

Baintear úsáid as Meáin Fadtéarmacha nó ‘normail’ i gcomhair cuspóirí comparáide agus chun luachanna a chur i gcomhthéacs. Is í an tsraith LTA 1981-2010 an tréimhse atáthar a úsáid faoi láthair i gcomhair tréimhseacháin (Ráitis, deiridh agus sealadach araon). Titeann idir 750 agus 1000(mm) báistí sa chuid is mó den leath thoir den tír gach bliain. Bíonn an meán báistí idir 1000 agus 1400 mm san iarthar go ginearálta. Titeann os cionn 2000mm i gcuid mhaith de na ceantair sléibhtiúla gach bliain.

Léiríonn na mapaí a leanas an meáncharnadh báistí míosúil (1981-2010). Bíonn míonna na Nollag agus Eanáir ar na míonna is fliche i mórán chuile cheantar. Bíonn Aibreán ar an mí is trioma go ginearálta ar fud na tíre. Mar sin féin, bíonn mí an Mheithimh ar an mí is trioma in áiteanna go leor sa deisceart. Ní bhíonn i gcloichshneachta agus sneachta ach cuid fíor-bheag den fhrasaíocht a thomhaistear.